Bitcoin i fana na
nga Oleg Andreev 2017/12/10open in new window
Bitcoin i fana na masheleni a u tou fara nga zwanḓa: a i vhuyeleli murahu nahone vha na vhuḓifhinduleli ha u i fara. Arali vha lozwa tshipatshi tshavho, vha ḓo lozwa tshelede yavho. Vha nga ṋea muthu bitcoins uri a vha farele, fhedzi zwi ḓo fana na kha bannga iṅwe na iṅwe: vha fanela u vha fulufhela uri a vha nga ḓo shavha na tshelede yavho.
Bitcoin a i fani na tshelede ya u fara nga tshanḓa: vha nga kona u vhulunga nnzhi nga hune vhaa funa hone a zwi nga dzhii tshikhala. Vha nga i rumela nga eḽekithironiki kha muthu muṅwe na muṅwe. A zwi konadzei u ita zwa vhufhura. Vha nga si kone u i ṋea nga muthethe muthihi: u itela u khwaṱhisedza zwa vhukuma uri u rumela zwo itea, u fanela u lindela miminete ya 10-15 uri vhuṱanzi ha u tsireledzwa ha masheleni hu bveledzwe nga netiweke.
Bitcoin i fana na musuku: a i koni u bveledzwa nga u funa, hu na tshivhalo tsho linganelaho tshayo nahone tshivhalo itshi tsho phaḓalala kha tshikhala tsha tshifhinga (vhunzhi ha tshifhinga). U wana dzi bitcoins muthu u fanela u vha fha, kana vha fanela u dzi goda. U fana na musuku, Bitcoin i a penya: i kunga vhathu nga vhuinzhiniere hayo ho nakaho, luambo lwa khomphyutha lwa thendelano yo fhaṱiwaho, ṱhuṱhuwedzo dza vhuṱali, na fulufhedziso ḽa mbofholowo ḽa mbofholowo kha u kombetshedzwa.
Bitcoin a i fani na musuku: nḓisedzo ya Bitcoin yo dzudzanywa tshoṱhe nga kha maini yo dzudzanywaho (ndi bitcoins nnzhi fhedzi dzine dza sikwa nga awara). Vha na khwaṱhisedzo ya uri a hu na muthu ane a ḓo wana thavha ya tshelede ya didzhithala yo fhandekanywaho ine ya sa ṱoḓe bannga nga u ṱavhanya kana u maina kha zwithu zwiṱuku zwa matombo zwine zwa mona na ḓuvha. Kha u fhambana na musuku, vhuleme ha Bitcoin vhu dzudzanywa kha vhuḓidini ha u maina u itela uri shedului dzule yo dzudzanyea. Vha nga bvisa musuku woṱhe nga ḓuvha ḽithihi, fhedzi a zwi nga ḓo vhuya zwa konadzea nga Bitcoin naho khomphyutha dzi tshi ḓo vhuya dza ṱavhanya hani. U aluwa ha vhuḓidini ha maini zwi nga tou govha fhedzi zwiṱuku (netiweke i dzudzanya vhuleme ha u bveledza buḽoko dza 6 nga awara, fhedzi arali netiweke ya anzela u aluwa i nga bveledza buḽoko dza 7-8 nga awara).
Bitcoin i fana na bannga: hu na dzi khomphyutha, dzi databeidzi na fhiriswa ha tshelede ya didzhiithaḽa. Databeidzi dzi vhulunga mbadelo dzoṱhe dzi dzhenaho na dzi bvaho: ndi nnyi ane a rumela zwingafhani kha nnyi. Zwothe ndi zwa digithaḽa. A huna fhethu ha mbulungo hune ha vha na musuku kana mabogisi a u dipositha muthu nga eṱhe, hu vha na u vhulunga bugu fhedzi kha “bugu ya u vhulunga rekhodo dza u rengiselana” nthihi.
Bitcoin a i fani na bannga: muṅwe na muṅwe a nga khwathisedza uri databeidzi yawe ina data ya bugu ya u vhulunga rekhodo dza u rengiselana i fanaho sa ya muṅwe na muṅwe. A hu na mulanguli ane a vha na vhuḓifhinduleli ha u khwinisa bugu ya tshelede na u vhona uri a i khou tshinyadzwa. Muthu muṅwe na muṅwe a nga vha na akhaunthu nnzhi nga hune a funa ngaho nahone akhaunthu dzothe a dzi ḓivhei (nga nnḓa ha musi muthu a tshi dzumbulula vhuṋe hawe ene muṋe). Bugu ya tshelede a i vhulungi madzina, i vhulunga fhedzi masheleni na nomboro dza akhaunthu. A hu na khonadzeo ya “bannga ya u vhulunga tshipiḓa tshiṱuku fhedzi tsha tshelede” musi bannga i tshi hadzima tshelede nnzhi u fhira ine ya vha nayo zwa vhukuma. Zwi re zwone ndi uri a hu na zwikolodo kha bugu ya tshelede ya bitcoin: kana vha na tshelede kha ḓiresi yavho nahone ndi yavho nga vhuḓalo, kana a vha nayo nahone a vha koni u i shumisa na luthihi. Hafhu, Bitcoin i tendela u vala tshelede nga “thendelano”: tshipiḓa tsha ndeme tsha u tsireledza thengiselano dza didzhithala tsho itelwaho u phaḓaladza u dzhia tsheo vhukati ha vhathu vhanzhi kana nga tshifhinga tshoṱhe.
Bitcoin i fana na tshelede ya tshiimiswa tsha langa makete woṱhe: masheleni ndi zwiga zwi zwine a si zwine zwa ṱoḓea kha ndeme naho i ifhio. Vhathu vha a dzhiela nṱha ngauri vha khetha u tamba mutambo. Zwi re zwone ndi uri zwo tou ralo na kha musuku kana tshelede naho i ifhio.
Bitcoin a i fani na tshelede ya tshiimiswa tsha langa makete woṱhe: nḓisedzo ṱhukhu ya zwiga nahone a hu na ane a nga zwi ita zwa vhufhura. Hezwi zwiita uri zwi vhe zwa vhuḓi kha zwithu zwine zwa ḓivhea kha shango ḽoṱhe zwine zwa nga kuvhanganywa sa tshelede dza musuku kana dza siḽiva.
Bitcoin i fana na Git: kha Git (sisiṱeme ya u langa vesheni yo phaḓaladzwaho) tshanduko dzavho dzoṱhe dzo dzudzanywa kha nḓila yo tsireledzwaho nga heshe dza u tsireledzwa ha masheleni. Arali vha tshi fulufhela heshe ya zwene zwino, ni nga wana mafhungo oṱhe o fhiraho (kana tshipiḓa tshiṅwe na tshiṅwe tshayo) u bva kha tshiko tshiṅwe na tshiṅwe nahone vha nga kha ḓi khwaṱhisedza uri ndi zwine vha zwi lavhelela. Nga nḓila i fanaho, kha Bitcoin, thengiselano dzoṱhe dzi dzudzanywa nga nḓila ya (*bugu ya didzhithala *) nahone musi dzo no khwaṱhisedzwa, hu sa londwi uri dzo vhewa ngafhi, tshifhinga tshoṱhe vha nga fulufhela tshipiḓa tshiṅwe na tshiṅwe tsha bugu ya didzhithala nga u ṱola nḓila ya heshe dzine dza ṱumanya na heshe ine vha i fulufhela kale. Hezwi nga mvelo zwi ita uri hu vhe na u vhulunga ho phaḓaladzwaho na u ṱola vhuḓifulufheli ho leluwaho.
Bitcoin a i fani na Git: nga ndila ine muṅwe na muṅwe a lwela u shuma kha davhi ḽithihi. Kha Git muṅwe na muṅwe a nga vha na madavhi manzhi na khophi ya phurojeke ya sofuthiwee na u a ṱanganya ḓuvha ḽoṱhe. Kha Bitcoin muthu ha koni u “ṱanganya” khophi ya phurojeke ya sofuthiwee. Bugu ya didzhithala ndi muri wa thengiselano dzoṱhe vhukuma, fhedzi hu dzula hu na davhi ḽithihi ḽihulwanesa (ḽine ḽa vha na ndeme) na maṅwe madavhi maṱuku a khombo (a sa fhiri buḽoko nthihi-mbili nga vhulapfu) ane a vha na ndeme na luthihi. Kha Git zwi re ngomu ndi zwa ndeme u fhira madavhi, kha Bitcoin thendelano ndi ya ndeme u fhira zwi re ngomu.
Bitcoin i fana na Bittorrent: nethiweke yo fhandekana tshoṱhe, a hu na “fhethu hune ha bveledzwa hone tshelede ya tsimbi” kana “bannga” nthihi. Bugu ya didzhithala i fana na faila nthihi kha bittorrent: i khwaṱhisedzwa nga nḓila ya tshiphiri nahone i kovhelwa kha khomphyutha nnzhi. Muṅwe na muṅwe ane a khou shela mulenzhe, hu tshi katelwa na vhashumi vha mainini vha khou shuma nga nḓila i linganaho. Arali tshipiḓa tshithihi tsha nethiweke tsha thithisea, thengiselano i nga fhira nga kha zwiṅwe zwipiḓa. Naho arali nethiweke yoṱhe ya fhela, mafhungo nga ha thengiselano a kha ḓi vhulungwa kha zwigidi zwinzhi zwa khomphyutha dzo ḓiimisaho nga dzone dziṋe nahone a hu na tshelede ya muthu ine ya lozwa. Musi vhathu vha tshi dovha vha ṱangana, vha nga bvela phanḓa vha tshi rumela mbadelo sa izwi hu si na tsho iteaho. Bitcoin na Bittorrent zwoṱhe zwi nga ponyoka nndwa ya nyukuḽia ngauri mafhungo ha kwamiwi nga nukiḽiya nahone a nga dovhololwa nga nḓila yo tsireledzeaho.
Bitcoin is unlike Bittorrent: instead of many independent “files”, there is one file that always grows: the blockchain. Also, the most important participants: miners are actually getting rewarded for their work with real money.
Bitcoin i fana na mbofholowo ya u amba: thengiselano iṅwe na iṅwe ndi mulaedza mupfufhi wa tshitshavha une wa nga ambiwa hu sa londwi uri ndi ngafhi kana hani. Arali vhaṅwe vhashumi vha maini vha zwi pfa, vha ḓo zwi engedza kha bugu ya didzhithala nahone mulaedza wonoyo u ḓo vha wa tshoṱhe kha ḓivhazwakale. Muṅwe na muṅwe u do zwi vhona a huna ane a ḓo kona u zwi phumula.
Bitcoin a i fani na mbofholowo ya u amba: u amba tshithu zwi ḓa na ndifho. Mbadelo i tshimbidza masheleni ane vha fanela u vha naho u thoma ngaho. Ngauralo a si tshiḓaela tshiṅwe na tshiṅwe tshine tsha tendelwa u vhidzelela, fhedzi ndi vhane vha vha na vhukoni ha u wana dziṅwe tshelede dza tsimbi mathomoni fhedzi. Hafhu, vhamaini vha nga hana thengiselano arali zwi sa ṱoḓei kana zwi si na mbadelo dzo eḓanaho. Ngauralo a huna muthu ane a ṋea muthu mbofholowo sa “kha bia”, fhedzi muṅwe na muṅwe u lingedza u shumisana nga u ḓifunela.
Bitcoin i fana na thendelano ya matshilisano: ndi tshiitea tsha mvelele tsho kunaho. I shuma sa tshelede arali fhedzi vhathu vha tshi i fara nga u ralo na u vha na nungo dza u i fara na u ṱhonifha milayo yayo. Thekinolodzhi i ṱoḓea fhedzi kha zwinzhi u itela u ṋetshedza nzudzanyo dzi ṱoḓeaho dza yeneyo thendelano.
**Bitcoin a i fani na thendelano ya matshilisano:**a si lushaka lwa thendelano ine vha i funza zwikoloni. A zwi tendelani na zwiimo, nahone a zwi kombetshedzwi nga vhaṅwe vhavhusi. Ndi sethe ya milayo i sa shanduki ine muṅwe na muṅwe a nanga u i shumisa kha ene muṋe, ngauralo i engedza kha thendelano yo ṱanganelanaho.
Bitcoin i fana na tshelede ya inthanethe ya masalamusi: i tou vha nga u ralo.